Omgaan Met Ingewikkelde Emoties: deel 2

Hoe kunnen deze emoties, ook als ze als moeilijk worden ervaren, op effectieve wijze worden ingezet om een oplossing van het conflict voor partijen dichterbij te brengen. Theo van Dijk (mediator, klinisch psycholoog, trainer) behandelt, soms ingewikkelde, emoties die juridische beroepsbeoefenaren in de praktijk tegenkomen en die efficiënt en prettig werken kunnen bemoeilijken.

De opzet van de komende masterclass Omgaan met ingewikkelde Emoties op 8 november aanstaande zal zijn om zo veel mogelijk aan te sluiten bij de schat aan vaardigheden die de deelnemers al meebrengen, en deze vanuit de onderstaande inspiratiebronnen verder aan te scherpen en uit te breiden, waardoor de deelnemer meer in staat zal zijn om zelfverzekerd en effectief met de heftige emoties van de cliënt om te gaan. Het is daarbij tevens belangrijk dat de te leren vaardigheden en interventies passen bij de persoon van de mediator. Alleen dan kunnen zij effectief zijn.

Trainer Theo van Dijk aan het woord:

“Vanuit veel invalshoeken worden emoties en de waarde daarvan besproken. Vooral in de hulpverlening. Zowel de reguliere als de meer alternatieve. Ik wil gebruikmaken van een aantal van deze hulpbronnen uit de meer reguliere hulpverlening om te zoeken naar vaardigheden en interventies die in meer of mindere mate evidence based zijn en in ieder geval gedurende een groot aantal jaren in gebruik. Het kiezen van inspiratiebronnen blijft een arbitraire kwestie. De motivering van die keuze voor mij is dat de gebruikte bronnen/benaderingen en bijbehorende vaardigheden ook door mijzelf in mijn ontwikkelingsgeschiedenis als psycholoog, mediator en coach werden gebruikt.”

In een aantal blogs zal een schets worden  gegeven van de essentie van deze benaderingen en wat de leerpunten zijn in het kader van conflicthantering. Veel van de genoemde principes hebben bij mediation hun weg al min of meer gevonden. Bij het werken met ‘moeilijke emoties’ bieden zij aanknopingspunten. In de blogs zal worden ingegaan op:

• Cognitievegedrags Therapie
• Systeemtherapie
• Oplossingsgerichte Therapie
• Emotionally Focussed Therapie
• Client Centered Therapie
• Transactionele Analyse

In deze blog:

• Oplossingsgerichte Therapie
• Emotionally Focussed Therapie
• Client Centered Therapie
• Transactionele Analyse

Oplossingsgerichte Therapie

Deze benadering is gericht op het gebruiken van de sterke kanten en hulpbronnen van partijen. Er wordt gezocht naar welke probleemoplossende vaardigheden partijen al in huis hebben. Werken vanuit het sterkteperspectief (Jong en Berg, 2008).  Basis vooronderstellingen hierbij zijn:

1. Mensen beschikken ondanks problemen in het leven over sterke kanten die kunnen worden aangesproken;
2. Door druk uit te oefenen op de sterke kanten zoals de cliënt die ziet, neemt de motivatie toe;
3. Er moet sprake zijn van samenwerking in de exploratie van de sterke kanten. De hulpverlener bepaalt niet wat een cliënt beter zou moeten doen;
4. Door te richten op de sterke kanten wordt de cliënt niet schuldig gemaakt aan het ontstaan van het conflict, maar wordt de cliënt geholpen zijn/haar hulpbronnen (meer) te ontdekken.

Veel mensen zijn ervan overtuigd dat problemen zijn geworteld in het verleden en dat zij alleen kunnen worden opgelost wanneer wij dat verleden nauwkeurig kennen. Het is min of meer common sense dat men de roots van een probleem moet begrijpen om een oplossing te kunnen vinden. Deze opvatting is waarschijnlijk grotendeels gestoeld op Freuds psychoanalytische gedachtegoed dat in de maatschappij gemeengoed is geworden.

Problemen hebben uiteraard een geschiedenis. Voor de oplossingsgerichte benadering is begrip van het ontstaan en de geschiedenis van een conflict echter niet noodzakelijk voor het oplossen ervan. Caufman (2007) en de Jong en Berg (2008) maken duidelijk dat het vinden van oplossingen eerder wordt belemmerd dan bevorderd door bovengenoemd gedachtegoed. Al was het alleen maar omdat het zelden tot nooit zal lukken om de ware bron (het ontstaan) van het conflict te identificeren, omdat men altijd nog een stapje verder terug kan gaan. In systeemtheoretische termen zal dat eerder leiden tot ‘interpunctie-gedrag’ (Watzlawick, 2012) dan oplossend gedrag.

Vanuit deze oplossingsgerichte uitgangspunten kan de mediator de cliënten aanmoedigen om zich meer op oplossingen te richten dan op de problemen of het ontstaan ervan. Een gedachte van oplossingsgericht werken is: “If it works, do some more of it; if it doesn’t, try something else”.

Het zonder resultaat, wellicht in steeds sterkere mate, proberen van niet-werkende oplossingen leidt tot veel emoties. Bij oplossingsgericht werken is het belangrijk samen met cliënten uit te vinden wat de sterktes zijn van de betrokkenen. Dit proces kan op zich al motiverend zijn voor cliënten om te gaan samenwerken. Cliënten hebben vaak behoefte aan een ‘grote-stappen-snel-thuis’-mediation. Vanuit de oplossingsgerichte benadering weten we dat alleen kleine stappen werken. De mediator kan cliënten helpen de grote stappen te verkleinen, waardoor het mediationproces en vaak ook de ingebrachte problemen overzichtelijker worden. Voor de mediator is het zaak de kleine stappen die cliënten nemen te benoemen en hen daar indien mogelijk voor te complimenteren.

Emotionally Focussed Therapie

Als uitgangspunt heeft deze benadering dat ieder mens beter functioneert in verbinding met een ander. Daarnaast gebruiken mensen emoties om elkaar beter te begrijpen. Onder boosheid zit vaak pijn. Pas wanneer je kunt zeggen wat je pijn doet of waar je behoeften liggen, kun je wezenlijk aan verandering of aan oplossen van conflicten werken. In de praktijk betekent dat het verhelderen van negatieve interactiepatronen, volgens Johnson (2014) de ‘dans’ genoemd waarin partijen worden meegesleept. Volgens de Emotionally Focussed Therapy is de ‘dans’ eerder een probleem of de ‘vijand’ dan de andere partij. Dit gezichtspunt helpt om de ander op een nieuwe manier te zien waardoor openstaan voor het vinden van oplossingen wordt bevorderd.

De mediator kan het patroon tussen partijen en ieders aandeel daarin ontrafelen, om zo te helpen zoeken naar een oplossing. Daarnaast kan de mediator met vaardigheden uit de EFT de cliënten helpen om bij hun emotie stil te staan en deze te waarderen. De emotie mag er zijn. Ze hoeft niet veranderd.

Tijdens de masterclass Omgaan met ingewikkelde Emoties van het ADR Instituut zal worden stil gestaan bij een reeks vragen die de mediator helpen dit op een respectvolle manier te doen zonder te interpreteren en zonder druk uit te oefenen om verder te gaan. Hier geldt wat Virginia Satir stelde: “Wanneer je tijd wilt winnen, moet je tijd durven verliezen”.

Vanuit de EFT kan de mediator ook cliënten helpen meer over hun eigen gevoelens en verlangens te zeggen dan aan hun gesprekspartner te zeggen welke veranderingen zij van hem/haar willen. Horen en gehoord worden staat hier centraal.

Client Centered Therapie

Uitgangspunt in deze benadering is dat mensen alles al in huis hebben om tot oplossingen te komen, maar er (nog) niet in slagen om deze te mobiliseren. Centraal in deze benadering staan zelfrespect en zelfkennis. De mediator biedt vooral sympathie, acceptatie, belangstelling en inlevingsvermogen. Hij/zij kritiseert niet, maar probeert te verhelderen wat wordt gezegd. Hij/zij geeft geen directe adviezen of oplossingen. De cliënt bepaalt zelf in welke richting het proces zich ontwikkelt.

Transactionele Analyse

Deze benadering is gebaseerd op een humanistisch uitgangspunt waarbij belangrijke kenmerken binnen dit denken zijn het belang van bewustzijn, vrije wil en zelfverwerkelijking (de Graaf, 2013). Uitgangspunten zijn 1) dat iedereen OK is, elk mens heeft waarde en waardigheid, 2) dat iedereen kan denken, 3) dat veranderen mogelijk is en 4) dat iedere deelnemer zelf verantwoordelijk is voor zijn/haar doen en laten.

Bovengenoemde uitgangspunten hebben consequenties voor hoe de mediator met partijen omgaat. Over het algemeen wordt het principe dat iedereen OK is bij mediation aanvaard en onderstreept. In de praktijk spelen de emoties van de mediator echter soms zo’n rol dat het moeilijk blijft met de OK-blik naar cliënten te blijven kijken (tegenoverdracht). De Transactionele Analyse kan de mediator vooral helpen om voor conflictoplossing ineffectieve patronen – door Berne ‘Spelen’ genoemd (Berne, 1964) – waar te nemen en met cliënten te bespreken.

Een transactie is het uitwisselen van een serie boodschappen. Vooral wanneer onder een transactie met een duidelijke bedoeling een andere bedoeling verborgen ligt (in TA: transactie met bijbedoeling), ligt er een taak voor de mediator om zowel de bedoeling als de bijbedoeling boven tafel te brengen om zo de cliënten te kunnen laten bespreken wat er werkelijk speelt. Daarnaast wordt in de Transactionele Analyse de Dramadriehoek, die door Karpman werd ontwikkeld, veel gebruikt met de positie van Redder, Aanklager en Slachtoffer als een middel om het patroon te analyseren (Widdowson, 2010). Hierbij is het goed te bedenken dat ook de mediator makkelijk in het patroon kan stappen als Redder en dan zijn effectiviteit kwijtraakt.

Berne (1964) noemt onder het hoofdstuk “Gezelschapsspelen” een veel voorkomend Spel in de Dramadriehoek: “Waarom doe je niet? – Ja maar”.  De transacties in het Spel lijken dan op sociaal niveau gaan te gaan tussen twee Volwassen ego-toestanden. Op psychologisch niveau gaat de transactie van de Ouder ego-toestand van de één naar de Kind ego-toestand van de ander en terug. Het psychologische niveau is meestal van beide kanten onbewust, maar de zijnswijze van het ik (Volwassene naar ‘onbekwaam’ Kind aan de ene kant en Volwassene naar ‘wijze’ ouder door de ander) kan door de oplettende waarnemer worden opgemerkt. Dit Spel kan geruime tijd doorgaan. Tot één van beiden er genoeg van krijgt en de rollen veranderen. De Redder wordt dan Aanklager (“Jij wilt helemaal niet geholpen worden.”), of het Slachtoffer wordt Aanklager (“Aan jou heb ik ook niets.”).

Meer weten over ingewikkelde emoties?

Wilt u ook meer inzicht krijgen in ingewikkelde emoties en daarbij vaardigheden ontwikkelen om deze emoties effectief in goede banen te leiden? Volg dan op 8 november aanstaande bij het ADR Instituut de Masterclass Emoties van Theo van Dijk. Het ADR Instituut is specialist in het opleiden van juristen en mediators. Wij hopen van harte u te mogen verwelkomen bij deze masterclass. Heeft u vragen of wilt u meer weten, neemt u dan gerust contact met ons op.